Rapportage Zwarte Piet in Leiden 2019

No More Blackface Leiden heeft tijdens de Sinterklaasintocht van 2019 in Leiden geobserveerd of de belofte van de gemeente Leiden om geen Zwarte Pieten meer in te zetten waargemaakt werd. Een team van waarnemers was aanwezig tijdens de intocht, zowel bij de aankomst op de Beestenmarkt als langs de officiële route via de Haarlemmerstraat. De aanwezige Pieten zijn gefotografeerd en bijzonderheden zijn genoteerd, met ook aandacht voor aankleding, versiering en attributen. De waarnemers hebben daarnaast net als vorig jaar een kijkje genomen in het aan de intocht gelieerde Huis van Sinterklaas. In 2019 heeft No More Blackface Leiden ook aandacht besteed aan Zwarte Pieten in etalages en Zwarte Pieten-feesten en Zwarte Pieten-bands in winkelcentra.

Drie categorieën Pieten

Onze waarnemers hebben een onderscheid gemaakt tussen drie categorieën Pieten: Blackface, Blackface Roetveeg en Roetveeg Pieten. Het verschil tussen de categorieën is gebaseerd op een duidelijk te herkennen kenmerk. Zo zijn Blackface Pieten egaal geschminkt, Blackface-Roetveeg Pieten zijn niet-egaal of in vegen geschminkt. Blackface-Roetveeg Pieten hebben een zwarte krullen- of kroespruik op, Roetveeg Pieten hebben deze niet op. Hieronder staat per categorie beschreven hoe de Pieten eruit zien.

Bovenstaande foto's van Blackface Pieten dienen ter illustratie en zijn van de intocht van 2018. In 2019 hebben we geen blackface Pieten waargenomen bij de intocht.

Blackface:

deze Pieten zijn egaal (donker)bruin of zwart geschminkt. De Pieten hebben rode of roze lippenstift op, zowel de mannen als de vrouwen. Ze dragen een zwarte krullen- of kroespruik, en hebben zwarte handschoenen. Bijna allemaal dragen ze een zwarte maillot. Ze dragen een pagepakje: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in.

Blackface-Roetveeg:

deze Pieten zijn vermoedelijk “bedoeld” als Roetveeg Pieten, maar hebben nog steeds meerdere kenmerken van een Blackface Piet. Zo zijn velen van hen zo donker geschminkt dat alleen van dichtbij gezien kan worden dat ze niet-egaal geschminkt zijn. Bij sommigen is de schmink wel zodanig in vegen aangebracht dat hun eigen huidskleur wel duidelijk zichtbaar is. Er zijn hierin dus verschillende schakeringen. Deze Pieten hebben een zwarte krullen- of kroespruik op, en dragen zwarte handschoenen en veelal zwarte maillots. Ze hebben een pagepakje aan: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in. Rode lippenstift is dit jaar niet gesignaleerd.

Roetveeg:

Pieten waarbij de schmink zodanig is aangebracht dat hun eigen huidskleur duidelijk zichtbaar is onder de vegen. Ze hebben geen zwarte krullen- of kroespruik op. Ze hebben echter nog steeds wel zwarte handschoenen en veelal zwarte maillots aan. Ze dragen een pagepakje: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in.

Aanwezige Pieten bij de intocht

Tijdens de aankomst op de Beestenmarkt viel het onze waarnemers op dat geen van de Pieten volledig Blackface geschminkt was. Maar daarbij moeten we wel opmerken dat veel Pieten bijna egaal waren geschminkt. Met name de Piet in de autoboot was zeer donkerbruin en egaal geschminkt; zodanig dat deze Piet bijna Blackface geschminkt was.

Ook viel het op dat redelijk veel Pieten geen pruik op hadden, waardoor veel Pieten steil of licht haar hadden. Helaas waren de zwarte pruiken niet volledig afgeschaft. Veel pruiken waren met steil haar. Toch blijft dit problematisch, omdat alle gedragen pruiken (met uitzondering van de thema-Piet Rembrandt, die had een grijze pruik op) zwart haar hebben. Daardoor blijft het, zeker in combinatie met de nog steeds veel bijna egaal geschminkte gezichten een beeld geven van Blackface-Pieten, in ieder geval op afstand.

Ook waren alle Pieten in een smetteloos pakje met witte kraag uitgedost. Slechts één Piet had niet-zwarte handschoenen aan, alle andere Pieten hadden zwarte handschoenen. De meeste Pieten hadden zwarte maillots, maar er waren er een paar die een niet-zwarte maillot aan hadden. Gouden oorringen en rode lippenstift hebben wij niet waargenomen.

De kostuums leken dezelfde te zijn als voorgaande jaren, met hooguit wat pofmouwen ingewisseld voor rechte mouwen en glitters aangebracht op het gezicht. De gemeente Leiden had beloofd om een nieuwe uitstraling te geven aan de Pieten, maar van deze belofte lijkt dus weinig terecht gekomen.

In 2019 zijn onze waarnemers de extreem-rechtse Zwarte Pieten actiegroep die in 2018 ongestoord achter de intocht kon lopen niet tegengekomen.

Huis van Sinterklaas

Ook het “Huis van Sinterklaas” in de Waag is gelieerd aan de intocht van Sinterklaas en de viering in Leiden. Waarnemers hebben hier ook een bezoek aan gebracht, waarbij alle Pieten die we zagen in de categorie Blackface-Roetveeg vielen. Op één na droegen zij zwarte maillots en zwarte handschoenen. In de liedjes die ten gehore werden gebracht, kwam het woord “Zwarte Piet” voor.

En op een kist troffen de waarnemers een afbeelding aan van een zeer racistische Blackface Zwarte Piet. Deze kist stond vorig jaar ook al in het Huis van Sinterklaas, en hier hebben we in onze vorige rapportage ook melding van gemaakt.

Aankleding intocht

Voordat de officiële optocht door de Haarlemmerstraat kwam, kwamen wij medewerkers van SPL Peuterspeelzaal tegen op de route, die juten zakken bij zich hadden met daarop zeer racistische Blackface Pieten afgebeeld, om promotie te maken voor de peuterspeelzaal. Ook deze juten zakken hebben onze waarnemers bij de intocht van 2018 gezien, en ook daarvan is melding gemaakt in de vorige rapportage.

Toen de officiële intocht door de Haarlemmerstraat liep, hebben de waarnemers geen juten zakken met racistische afbeeldingen gezien. Veel Pieten hadden in plaats van juten zakken linnen tasjes bij zich. Op de boten waarmee Sinterklaas en de Zwarte Pieten vervoerd werden naar de haven stonden pakjes waarop wel Zwarte Pieten te zien waren. In de overige aankleding van de intocht waren geen Zwarte Pieten te zien.

Overige Zwarte Pieten in de stad

In 2019 heeft No More Blackface Leiden ook gelet op andere zaken dan alleen de officiële intocht en het Huis van Sinterklaas. Specifiek hebben wij gelet op feesten waar Zwarte Pieten aanwezig waren. Ook hebben wij gelet op winkeletalages en Zwarte Pieten-bands in winkelcentra.

Evenementen geassocieerd met de gemeente Leiden waarbij Zwarte Pieten aanwezig waren

Op 10 oktober 2019 raakten wij op de hoogte van een aankondigingsflyer van een Zwarte Piet-feest op 24 november in Partycentrum De Zijl. De Pieten op de foto die op de flyer gebruikt was, waren allemaal Blackface Pieten (egaal zwart geschminkt, kroespruik, zwarte maillots en handschoenen, pagepakjes). Het gebouw waar het feest plaatsvond, is bij de gemeente in bezit en wordt verhuurd aan het partycentrum. De gemeente heeft na aanschrijven toegezegd dat zij de huurder zouden verzoeken om zich te houden aan het beleid van de gemeente. Onduidelijk is of dit daadwerkelijk gedaan is, en of de huurder en De Zijl zich aan dit verzoek gehouden hebben.

Waarnemingen in etalages van winkels

Zoals gebruikelijk hadden veel winkels versieringen gebruikt om zichzelf tijdens de Sinterklaastijd te promoten. Helaas kozen meerdere winkels ervoor om Blackface Zwarte Pieten te gebruiken in deze ‘versieringen’. Onze waarnemers hebben in de stad de Zwarte Pieten zoveel mogelijk gedocumenteerd, daarbij geholpen door tips van andere inwoners van Leiden. De winkels die Zwarte Piet-’versiering’ in hun etalage hadden, hebben wij aangeschreven, waarop zeer wisselend werd gereageerd. Enkele winkels hebben hun racistische ‘versieringen’ verwijderd, terwijl andere winkels doorgingen met het gebruik ervan.

Het gaat hierbij om de volgende winkels (waarbij we de winkels die hun Zwarte Piet-'versiering' hebben verwijderd alleen aanduiden met het soort winkel):

Winkels die hun Zwarte Piet versiering hebben verwijderd:

  • Een opticien. Zwarte Piet-poppen in de etalage.
  • Een chocoladeletterwinkel. Zwarte Piet-poppen in de etalage.
  • Een juwelier. Een Zwarte Piet-pop aan de buitenkant van de winkel.
  • Een patisserie/ijssalon. Zwarte Piet-pop in de etalage.
  • Een bonbonnerie. Zwarte Piet-pop in de etalage.

Winkels die ook na aanschrijven hun Zwarte Piet-'versiering' niet hebben verwijderd:

  • Bloemenkiosk Oud Hollandt. Een Zwarte Piet-pop van anderhalve meter hoog op de stoep aan een lantaarnpaal gebonden.
  • Klaassens. Zwarte Piet-pop in de etalage.
  • Olala Chocola. Zwarte Piet-figuren in etalage.
  • Banketbakkerij Jacobs. Een “Pietentaart”.
  • Leonidas Leiden. Chocolade met racistische karikaturen in de etalage.
  • Bakker van Maanen. Zwarte Piet-cupcakes en reclame met racistische “Piet Fours”.
  • Snijders Textiel/Mode. Een zeer karikaturale Zwarte Piet-afbeelding.

Zwarte Pieten-bands/shows

De Wolf Entertainment organiseerde meerdere Zwarte Pieten-shows waarbij geadverteerd werd met Blackface Zwarte Pieten. Ook bij een Sinterklaasbingo leverde De Wolf Entertainment een Zwarte Piet.

Meerdere Zwarte Pieten-bands verbonden aan muziekvereniging Crescendo, waaronder de band Herriemonie, traden op. Optredens werden gegeven op de markt op 23 november, en op 30 november in winkelcentra de Kopermolen en de Luifelbaan. Bij deze optredens waren alle leden van de band als Blackface Pieten verkleed. Bij winkelcentrum De Luifelbaan was er zelfs een alternatieve intocht met Sinterklaas, vergezeld met Blackface Pieten. Slechts één Piet op de foto’s is niet Blackface. De foto’s hiervan komen van de Facebook van het winkelcentrum zelf. De foto’s van winkelcentrum Kopermolen zijn gemaakt door een van onze waarnemers.

Raadsvragen aan de gemeente

In februari 2020 dienden de fracties van de SP en PvdD een aantal technische vragen in op basis van de informatie die ze van NMBL te horen hadden gekregen. De vragen en de antwoorden van het college zijn te lezen door op het pijltje hiernaast te klikken . De antwoorden van het college zijn aangegeven in de tekst.

Met blijdschap zien we dat de inspanningen van het Leidse college de stapsgewijze overgang van het Sinterklaasfeest resultaat boeken. Tijdens de geslaagde, gezellige intocht van de goedheiligman werkte iedereen mee en volledig egaal geschminkte Pieten waren ver te zoeken.
We vinden de aanpak van de gemeente voor iedereen een goed voorbeeld. Ook voor organisaties en ondernemers die vrezen dat hun klant zwaar aan zo´n verandering tilt.
Antwoord college: De Stichting Sinterklaas in Leiden organiseert in Leiden de intocht. De keuze om bij de centrale intocht honderd procent roetveegpieten te gebruiken, is gemaakt door de Stichting Sinterklaas in Leiden die de intocht doet, samen met het Centrummanagement. Wij juichen dat van harte toe (we hebben nieuwe pakken aangeboden) en dragen uit aan anderen dat wij het op prijs stellen als men zich daarbij aansluit. Over de aanwezigheid van zwarte pieten is enkele jaren geleden een discussie georganiseerd tussen de voorstanders van verandering en tegenstanders. De conclusie was toen dat een verandering naar roetveegpieten geleidelijk zou moeten plaatsvinden en daar is toen een begin mee gemaakt. Twee jaar voor de afgelopen intocht is door de Stichting Sinterklaas in Leiden besloten een concreet tijdpad af te spreken, nl een periode van twee jaar. Vorig jaar waren er alleen roetveegpieten bij de intocht. Wij ondersteunen nadrukkelijk deze lijn.

De PvdD en de SP hebben toch nog wat te vragen en verzoeken het college zich aan wat antwoorden te wagen:
1. Wat vindt het college zelf van de voortgang die er gemaakt wordt met de overgang?
Antwoord college: Bij de officiële intocht is in twee jaar de overgang gemaakt naar 100% roetveegpieten. Dit is besloten door de Stichting Sinterklaas in Leiden er is, zoals hierboven aangegeven, dan ook geen gemeentelijk beleid op dit vlak. Het college vindt de overgangstermijn van twee jaar heel redelijk.
2. Er zijn in het verleden met No More Blackface Leiden afspraken gemaakt over de overgang. Hoe staat het met deze afspraken? Op welke vlakken is het college al verder dan afgesproken en zijn er onderdelen van de overgang waarop de afgesproken voortgang nog niet is bereikt?
Antwoord college: In 2018 heeft er een gesprek plaatsgevonden met No More Blackface Leiden om de koers van de Stichting Sinterklaas in Leiden uit te leggen. Er is niet afgesproken regelmatig met No More Blackface te overleggen.
3. Is er contact/overleg geweest met No More Blackface Leiden voordat Sinterklaas in Nederland aan kwam?
Antwoord college: Nee, zie het antwoord op vraag 2.
4. Zijn de in 2019 bereikte stappen in de overgang achteraf besproken met No More Blackface Leiden?
Antwoord college: Het college heeft geen overleg gehad met No More Blackface Leiden hierover, zoals bij vraag 2 aangegeven, was dit ook niet afgesproken. In 2018 heeft de Stichting Sinterklaas in Leiden besloten om van 50% roetveegpieten naar 100% roetveegpieten in 2019 over te gaan.
5. Tijdens de intocht waren er nog een behoorlijk aantal roetveeg-pieten erg donker geschminkt. Gaat deze tussenvorm in 2020 verdwijnen? Indien dit niet het geval is, wanneer dan wel?
Antwoord college: De Stichting Sinterklaas in Leiden is vorig jaar overgegaan naar 100% roetveegpieten, de kleur van de roetveegpieten kan per persoon verschillen.
6. Het was positief dat er tijdens de intocht geen afbeeldingen op ballonnen van de raciaal gekenmerkte Zwarte Piet stonden, en er waren ook geen poppen van een dergelijke figuur. Wel was er cadeaupapier met dergelijke afbeeldingen. De oude kist bij het Huis van Sinterklaas had ook van die afbeeldingen. De roetveegpieten hadden allemaal wel kroeshaar, zwarte maillots, zwarte handschoenen, en andere raciale kenmerken. Wanneer verdwijnen deze kenmerken?
Antwoord college: Vorig jaar zijn er nieuwe pakken door de Stichting Sinterklaas in Leiden aangeschaft. Stichting Sinterklaas in Leiden heeft naast de invoering van de roetveegpiet (geen egaal zwarte Pieten) er ook voor gekozen om de kroespruiken niet meer in te zetten. In 2019 zijn er veel pruiken voorbijgekomen, maar geen kroespruik. Verder volgt de Stichting Sinterklaas in Leiden voor wat betreft maillots en handschoenen het voorbeeld van Amsterdam. Daar zijn alle kleuren handschoenen en maillots toegestaan dus ook zwart.
Wat betreft het cadeaupapier, in 2019 is er cadeaupapier gebruikt waarop geen racistische kenmerken te zien zijn. Ook in de toekomst zal de Stichting Sinterklaas in Leiden gebruik maken van cadeaupapier zonder racistische kenmerken.
7. Diverse winkels in Leiden waren gedecoreerd met poppen en afbeeldingen van de Zwarte Piet met raciale kenmerken. 4 van de 10 winkels hebben aanpassingen gedaan na een kort gesprek met No More Blackface Leiden. We complimenten de ondernemers en No More Blackface voor deze gezamenlijke stap met wederzijds begrip. We hopen dat ondernemers nog meer geneigd zijn om de lijn van de gemeente Leiden te volgen als de gemeente zelf in gesprek gaat met de Leidse ondernemers. Is het college bereid met ondernemers een gesprek aan te gaan over de aanpassingen van de decoraties in etalages en winkelruimtes?
Antwoord college: Er is geen landelijk verbod op het gebruik van de figuur zwarte piet, er is ook geen gemeentelijk verbod. De Stichting Sinterklaas in Leiden volgt een lijn die de gemeente nadrukkelijk ondersteunt. Als ondernemers besluiten deze lijn ook te volgen, juichen wij dat van harte toe maar het blijft de vrije keuze van de ondernemer. Het ligt dan ook niet op de weg van de gemeente om ondernemers hierop aan te spreken.
8. Bij openbare feesten zoals in sportcomplex De Zijl waren nog steeds wel egaal geschminkte Zwarte Pieten. Ook hier zijn complimenten op zijn plaats voor de mails met de aansporing door gemeente om de lijn van de gemeente te volgen. Helaas hebben de uitbaters geen gevolg gegeven aan de mails van de gemeente. Liggen er verdergaande stappen in het verschiet richting de gebruikers van gemeentelijke gebouwen?
Antwoord college: Bij gemeentelijke gebouwen, zoals partycentrum De Zijl, is sprake van een uitbater die vervolgens de ruimte verhuurt aan derden. Gezien het feit dat er gebruik wordt gemaakt van een gemeentelijk pand doet de gemeente in deze gevallen een nadrukkelijk verzoek aan de organisatie om de lijn van de Stichting Intocht Sinterklaas Leiden te volgen. Er zijn geen verdergaande stappen mogelijk. Zie ook beantwoording vraag 7.
9. Bij verschillende winkelcentra en andere plekken in de openbare ruimte traden Zwartepietenbands op. Deze bandleden waren egaal zwart geschminkt. Aangezien het college deze vorm erkent als racistisch, is het college daarom bereid om in gesprek met de winkeliersverenigingen uit te leggen dat deze vorm van Zwarte Piet mensen kwetst en de bands die op deze manier optreden niet gewenst zijn?
Antwoord college: Het college ondersteunt de keuze van de Stichting Intocht Sinterklaas om roetveegpieten in te zetten omdat op deze manier het sinterklaasfeest een kinderfeest voor alle kinderen kan blijven. Zie verder de beantwoording van vraag 7.

Conclusies

Conclusies

In 2019 zagen wij een significante verbetering in de intocht van Sinterklaas ten opzichte van de intocht van 2018. Al blijven er nog steeds verbeteringen nodig voordat we van een intocht zonder racisme kunnen spreken. Veel “Roetveeg” Pieten waren nog steeds zo egaal en donkerbruin geschminkt dat ze op een afstand gezien een Blackface uiterlijk hadden. Er waren nog steeds veel zwarte kroes- of krullenpruiken aanwezig, alsmede zwarte handschoenen en maillots. De beloofde nieuwe uitstraling bleef achterwege, waardoor veel Pieten alsnog op Blackface Pieten leken. In de aankleding van de intocht waren nog enkele Zwarte Piet-figuren verwerkt (zoals op het pakpapier op de boten en op de juten zak van de medewerkers van het kinderdagverblijf). In het Huis van Sinterklaas is de kist met een zeer karikaturale afbeelding van Zwarte Piet opnieuw aangetroffen.

In de rest van de stad hebben wij op meerdere plekken Blackface Pieten aangetroffen. De gemeente heeft een verantwoordelijkheid om racistische uitingen te weren van de openbare weg, en in haar gebouwen. Wij hebben bij 13 winkels in hun etalages Zwarte Piet-‘versieringen’ aangetroffen, die deels zijn verwijderd nadat wij de betreffende winkel hebben aangeschreven. De gemeente heeft hierbij, voor zover wij weten, tot nu toe geen actie ondernomen. De gemeente heeft wel actie ondernomen naar aanleiding van een feest met Zwarte Pieten dat georganiseerd werd in een gebouw waarvan de gemeente eigenaar is. Er heeft geen terugkoppeling plaatsgevonden of gecontroleerd is dat er daadwerkelijk geen Zwarte Pieten aanwezig waren op het feest. De gemeente heeft geen strobreed in de weg gelegd van de Zwarte Pieten-manifestaties op de markt in het centrum, in winkelcentra de Kopermolen en in de Luifelbaan. Blackface Pieten konden hier ongestoord optreden.

Uit de beantwoording van raadsvragen in februari 2020 blijkt dat de gemeente Leiden van mening is dat haar actieve taak ten aanzien van het uitbannen van Zwarte Piet erop zit. No More Blackface Leiden vindt dat de gemeente een verantwoordelijkheid heeft om op te treden tegen racistische uitingen op de openbare weg. Daaronder vallen ook de etalages van winkels die vanuit de openbare weg zichtbaar zijn. Deze etalages zijn immers bedoeld om door langslopend publiek gezien te worden, en om mensen te stimuleren vanuit de openbare weg de winkel te betreden. Posters die verspreid worden op de openbare weg of Zwarte Pieten-bands die in het openbaar optreden (op de markt of buiten winkels) vallen ons inziens ook onder deze verantwoordelijkheid van de gemeente. Het voldoet niet om slechts te wijzen naar een vrije keuze van een ondernemer om al dan niet Zwarte Pieten (afbeeldingen) in te zetten of te gebruiken. De gemeente moet ervoor zorgdragen dat de openbare weg een veilige omgeving is, en het uitbannen van racisme hoort daar bij.

Lees hier onze aanbevelingen